Από την αρχαιότητα ώς σήμερα οι φιλόσοφοι τόνισαν την αξία της αυτογνωσίας, του γνώθι σαυτόν, ως προϋπόθεση για την ευδαιμονία και την αυτοπραγμάτωση.
Σήμερα μπορούμε να πούμε ότι αυτογνωσία και η συστημική ψυχοθεραπεία είναι δρόμοι παράλληλοι αν όχι ταυτόσημοι που ξεκινούν από την υπέρβαση της δυσλειτουργίας και την κατάκτηση της υγείας και κατευθύνονται στην επιδίωξη της πληρότητας, της εσωτερικής γαλήνης και της εναρμόνισης με το κοινωνικό περιβάλλον.
Σταθμοί σ’ αυτήν την διαδρομή είναι η αναγνώριση των σωματικών αισθήσεων – το σφίξιμο στο στομάχι ή το πλάκωμα στο στέρνο είναι μια ένδειξη για μια ψυχοπνευματική αλλά και ψυχοσωματική κατάσταση -, η διάκριση των ποικίλων συναισθημάτων – οι περισσότεροι άνθρωποι δεν μπορούν να ονοματίσουν τα συναισθήματα τους -, η κριτική στάση απέναντι στις σκέψεις μας, ιδιαίτερα τις αρνητικές.
Μια άλλη πτυχή της αυτογνωσίας στα πλαίσια της συστημικής ψυχοθεραπείας είναι να αναγνωρίσουμε τα θέλω (τις βεβαιωμένες επιθυμίες) και τα πρέπει (ό,τι η οικογένεια και το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο μας έχει διδάξει σαν απαραβίαστο κανόνα). Αυτά συχνά συγκρούονται και αυτοαναιρούνται δυσκολεύοντάς μας να βάζουμε στόχους και να τους κατακτούμε γιατί λείπει η απαραίτητη ψυχική ορμή.
Έχει ιδιαίτερη αξία να παρατηρήσουμε και να κατανοήσουμε τον εαυτό μας ως μοναδική και σταθερή ύπαρξη (που δομείται γύρω από τον πυρήνα του εγώ), εξελισσόμενη όμως – υπό το πρίσμα της συστημικής ψυχοθεραπείας – σε ένα πλαίσιο κοινωνικών σχέσεων (που συνεχώς την μεταβάλλει και την διαμορφώνει). Δεν θα πρέπει να μας εκπλήσει το γεγονός ότι πιθανόν αλλιώς συμεριφερόμαστε στην οικογένεια, αλλιώς στην εργασία, αλλιώς με τους φίλους μας. Όλες είναι πτυχές του εαυτού μας, αληθινές και χρήσιμες.
Εν κατακλείδι μπορούμε να πούμε ότι αυτογνωσία είναι η χαρτογράφηση της ψυχής. Ο χάρτης αυτός συχνά περιέχει σκοτεινά σημεία (τα τραύματα που κουβαλάμε) αλλά και πολλά ξέφωτα, γιατί κάθε άνθρωπος κρύβει μέσα του το δυναμικό για αλλαγή. Αρκεί να κινητοποιήσει την βούλησή του!
