Από την οπτική της συστημικής ψυχοθεραπείας ο άνθρωπος είναι προϊόν των σχέσεών του. Ενταγμένος σε ένα κοινωνικό περιβάλλον, είτε αυτό λέγεται οικογένεια, σχολείο, κοινότητα, έθνος, συναναστρέφεται άλλους ανθρώπους, συνδιαλέγεται με βάση τη γλώσσα, επικοινωνεί λεκτικά και μη λεκτικά, συνδιαμορφώνει αντιλήψεις και στάσεις ζωής, δημιουργεί μύθους και αφηγήσεις. Απ’ αυτήν την άποψη όλος ο κόσμος είναι μια συγκατασκευή.
Μπορεί λοιπόν κανείς να πεί ότι η ποιότητα των σχέσεών μας εξαρτάται από τον τρόπο επικοινωνίας μας. Ο Watzlawick μίλησε για τους 5 κανόνες της επικοινωνίας:
- Ανυπαρξία της μη επικοινωνίας× ό,τι κι αν κάνουμε είναι επικοινωνία. Ωστόσο το μήνυμα του πομπού δεν γίνεται κατ’ ανάγκην αντιληπτό από το δέκτη
- Υπάρχουν δύο επίπεδα επικοινωνίας, το επίπεδο του περιεχομένου και το επίπεδο της σχέσης, με το τελευταίο να καθορίζει το πρώτο
- Η επικοινωνία δεν έχει αρχή, μέση και τέλος, είναι κυκλική. Η φύση μιας σχέσης οφείλεται στην στίξη της πορείας της επικοινωνίας
- Η επικοινωνία διακρίνεται σε λεκτική και μη λεκτική. Το 65% της επικοινωνίας είναι μη λεκτική
- Η επικοινωνία είναι συμμετρική (ομοιότητα) ή συμπληρωματική (διαφορετικότητα)
Ένα άλλο φαινόμενο κατά την επικοινωνία είναι η ανταλλαγή διπλών μηνυμάτων και η δημιουργία του λεγόμενου διπλού δεσμού (Bateson): ο πομπός λεκτικά στέλνει ένα ορισμένο μήνυμα και εξωλεκτικά εκπέμπει το ακριβώς αντίθετο. Ο δέκτης ευρισκόμενος σε ανίσχυρη θέση (συχνά ένα παιδί) αδυνατεί να ανταποκριθεί και στα δύο μηνύματα παρά μόνο εκδηλώνοντας μια ασυνάρτητη συμπεριφορά.
Επομένως σημαντικό τμήμα της ψυχοθεραπείας των συστημάτων ζεύγος και οικογένεια είναι η παρατήρηση και η βελτίωση της επικοινωνίας των μελών που τα απαρτίζουν.
Βιβλιογραφία
- Gregory Bateson, Βήματα για μια οικολογία του νου, Μετάφραση Ελένη Σαμαρά, Επιμέλεια Βιολέτα Καφταντζή, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2017
- Paul Watzlawick, Janet Beavin Bavelas, Don D. Jackson, Ανθρώπινη επικοινωνία και οι επιδράσεις της στη συμπεριφορά, Επιστημονική επιμέλεια Κάτια Χαραλαμπάκη, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2004
